رموزی بین خدا و رسول (ص)
شاید مشهورترین و بهترین نظر درباره حروف مقطعه همین باشد که بگوییم رمزى است میان خدا و پیامبرش و یا اعلام این موضوع باشد که قرآن، این کلام الهى از همین حروف الفبا تألیف یافته، ولى با این حال معجزه است.
اگر شما هم مىتوانید، از همین حروف کتابى همچون قرآن بیاورید.
همانگونه که قدرت الهى از خاک، انسان مىآفریند ولى بشر از خاک، سفال و آجر و کوزه مىسازد. این تفاوت قدرت الهى با قدرت بشرى است.
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیم* الم (آل عمران ـ 1)
در مقالات قبلی، دربارهى آیه «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» گفته شد که از جایگاه خاصّى برخوردار است و خود آیهاى مستقل می باشد.
گفتن آن در اوّل هر کار سفارش شده و تکرار آن در ابتداى هر سوره، نشانهى اهمیّت آن است.
«بِسْمِ اللَّهِ» مخصوص اسلام نیست و پیامبران دیگر نیز این آیه را با همین عبارت بکار بردهاند.
اینکه «بِسْمِ اللَّهِ» با حرف «باء» شروع شده، به معناى استمداد و کمک خواهى است، نشانهى آن است که بدون خواست و اراده او هیچ کارى صورت نمىگیرد.
استعانت از خدا، یعنى کمک گرفتن از تمام صفات او. او رحمن و رحیم است و چشم امید ما به رحمت اوست،رحمتى گسترده و عمومى براى این جهان و آن جهان.
آرى! دیگران یا رحم ندارند و یا رحمشان محدود به افراد خاص و یا زمان و مکان خاصّى است و هدفشان از رحم کردن بازگشت آن است، نظیر علفى که به حیوان یا دانهاى که به مرغ مىدهند تا از او بهرهمند شوند. رحمتى گسترده و ابدى براى همه بدون قصد بازگشت، مخصوص خداوند است. پس، از چنین خداى رحمن و رحیمى استمداد کنیم و بگوییم: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ»
حروف مقطعه:
در ابتدای 29 سوره از سوره های قرآن، یک یا چند حرف از حروف الفبا وجود دارد، که مجموعاً 78 حرف است که با حذف مکررات، 14 حرف می شود یعنی نصف حروف هجا که 28 حرف است.
این حروف پیش هم چیده شده اند اما کلمه ای را تشکیل نداده اند. اگر چه در کتابت سر هم نوشته می شوند، ولی در قرائت، جدا از هم خوانده می شوند، مانند «ا ل م ص» مجموع حروف چهارده گانه عبارتند از: (ا ح رس ص ط ع ق ک ل م ن ه ی)
«الم» اولین آیه سوره مبارکه آل عمران نیز از حروف مقطعه است. شاید مشهورترین و بهترین نظر درباره حروف مقطعه همین باشد که بگوییم رمزى است میان خدا و پیامبرش و یا اعلام این موضوع باشد که قرآن، کلام الهى نیز از همین حروف الفبا تألیف یافته، ولى با این حال معجزه است. اگر شما هم مىتوانید، از همین حروف کتابى همچون قرآن بیاورید. همانگونه که قدرت الهى از خاک، انسان مىآفریند ولى بشر از خاک، سفال و آجر و کوزه مىسازد. این تفاوت قدرت الهى با قدرت بشرى است.
سور دارای حروف مقطعه:
1 ـ بقره، الم. 2 ـ آل عمران، الم . 3 ـ اعراف، المص. 4 ـ یونس، الر. 5 ـ هود، الر. 6 ـ یوسف، الر. 7 ـ رعد، المر.
8 ـ ابراهیم، الر. 9 ـ حجر، الر 10 ـ مریم، کهیعص 11 ـ طه، طه 12 ـ شعرا، طسم 13 ـ نمل، طس 14 ـ قصص، طسم ـ 15 ـ عنکبوت، الم ـ 16 ـ روم، الم ـ 17 ـ لقمان، الم ـ 18 ـ سجده، الم ـ 19 ـ یس، یس .20 ـ ص، ص.
21 ـ غافر، حم 22 ـ فصلت، حم 23 ـ شوری، حم عسق 24 ـ زخرف، حم 25 ـ دخان، حم 26 ـ جاثیه ـ حم 27 ـ احقاف، حم 28 ـ ق، ق 29 ـ قلم، ن.
نکته: حروف مقطّعه «الم» در ابتداى شش سوره بقره، آل عمران، عنکبوت، روم، لقمان و سجده آمده است.
نظر علامه طباطبایی:
علامه طباطبایی در تفسیر سوره شوری درباره این حروف فرموده: «چنان چه در سوره هایی که به حروف مقطعه افتتاح شده تدبر شود، مانند «الم» ها، «الر» ها، «طس» ها و «حم» ها، می بینیم که این سوره ها از حیث محتوا مشابه یکدیگرند، سیاق آن ها یکنواخت است لذا ممکن است حدس زده شود که میان این حروف و محتوای سوره های مربوطه رابطه ای وجود دارد.
مثلا سوره اعراف به «المص» مصدر گشته، شاید جامع بین محتوای سوره های «الم» و سوره «ص» باشد.
سوره رعد که مصدر به «المر» گشته، شاید جامع محتوای سوره های «الم» و سوره «ص» باشد. همچنین سوره رعد که مصدر به «المر» گشته شاید جامع بین محتوای سوره های «الم» و سوره های «الر» باشد و لذا چنین استفاده می شود که این حروف رموز و اشارت هایی باشند میان خدا و رسول، که از دید ما پنهان است و بیش از این نحو ارتباط، چیزی از آن نمی دانیم باشد که دیگران بیش تر و بهتر از آن دریابند.
شاید به همین معنا اشارت باشد آن جا که مولا امیرمومنان(علیه السلام) فرموده: «هر کتاب گزیده ای دارد و گزیده این کتاب (قرآن) حروف الفبایی است که در آغاز سوره ها واقع گردیده است». (تفسیر المیزان ج 13 ص 6)
تفسیر عددی این حروف
در برخی مجموعه‌های حدیثی شیعه، روایت هایی از برخی امامان آورده شده که در آن‌ها به تفسیر عددی این حروف پرداخته‌اند اما این روایت ها با اخبار دیگری که تفسیر عددی این حروف را مردود می‌شمارند، در تعارضند.
علی ناصوح طاهر، از محققان معاصر، معتقد است که ارزش عددی این حروف از شمار آیه‌ها در روایت های اولیه سوره‌ها یا مجموعه‌ای از سوره‌های مرتبط با هم حکایت می‌کند.
او برای موجه جلوه دادن رأی خود، به ناچار، انواع سوره‌ها را با شیوه‌ای خودسرانه در هم آمیخته تا تعداد آیات مورد نیازش را به دست آورد.
مثلاً، 111 آیه سوره دوازدهم (یوسف) را به 120 آیه مکّی در سوره یازدهم (هود) افزوده تا عدد 231 را، که ارزش عددی «الر» است، به دست آورد.
«الر» حروف آغازین این دو سوره و نیز سوره‌های دهم و چهاردهم و پانزدهم است که طاهر از آن‌ها ذکری به میان نیاورده است.
گفتنی است که شمار آیات هیچ یک از این سوره‌ها با ارزش عددی حروف مقطعه آن‌ها برابر نیست و در هیچ مورد، تعداد آیات اصلی یا مکّی‌ای که طاهر پیشنهاد کرده است با آنچه از چاپ معیار قرآن (مانند مصحف ملک فواد یا مصحف مدینه منوره) بر می‌آید تطابق ندارد، چه رسد به این که بخواهیم رأی او را از منظر تاریخ نزول سوره‌ها نقد کنیم.
(محمد بن مسعود عیاشی، کتاب التفسیر، ج2، ص23، بحار الانوار، ج89، ص376. بحار الانوار، ج89، ص383384)
حروف مقطعه، رمزی به اسم اعظم الهی
در صورتی که بتوانیم این حروف جداگانه را به هم بپیوندیم، اسم اعظم خداوند از آن‌ها استخراج میشود.
مثلاً «الر» و «حم» و «ن» به صورت «الرحمن» در میآیند؛ همچنین سایر حروف مقطعهی قرآن. در حالی که سعید بن جبیر میگوید: ما قادر بر جمع و پیوند حروفی که اسم اعظم از آن‌ها استخراج میشود، نیستیم. (مجمع البیان ج1 ص33)
سیوطی هم در اتقان مینویسد: گفته میشود، این حروفاسم اعظم خدا هستند، ولی ما ترکیب آن‌ها را نمیدانیم.
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
سایت ویکی فقه
تفسیر نور، ج 2
تفسیر المیزان، ج 13
تفسیر عیاشی، ج 2
بحارالانوار، ج 89
مجمع البیان، ج 1
سایت معارف قرآن
